Podpisy pod aktem konfedracji warszawskiej oblatowanym w grodzie krakowskim, 28 stycznia 1573

1. Franciscus Crassinski episcopus Cracoviensis subscripsit.
2. Jan Firley z Dąmbrowicze wda i star. Krakowski generał, marszałek koronny polski etc. ręką swą subscripsit.
3. Piotr Zborowski wda sandomierski ręką.
4. Laski Olbrichth wda sieradzki.
5. Jan Sierakowski wda łęczycki ręką propria.
6. Jan (z) Sluzewa wda brzeski ręką subscripsit.
7. Jan z kroth[oszyna] wda inowrocławski ręką własną.
8. Mikołaj Mielieczki wda podolski etc. ręką subscripsit.
9. Anzelm Gostomski z Lezenicz wda rawski.
10. Fabian Czema wda malborski.
11. Ostaffiey [Wołłowicz] kaszt. trocki, podkanclerzy W.K.S. etc.
12. Paweł Pacz kaszt. witebski, star. wilkomierski z osoby swej manu propria.
13. Iheronim Ossoliński kaszt. sandomierski ręką subscripsit.
14. Stanislaus Herborth kaszt. lwowski, star. samborski ręką swą.
15. Hieronim Sieniawski kaszt. kamieniecki subscripsit.
16. StanislawSlupeczki z Konar kaszt. lubelski ręką własną.
17. Zigmunth Wolski kaszt. czerski V. 1.
18. Jan Dulski kaszt. chełmiński ręką.
19. Jan Kostka kaszt. gdański, star. malborski.
20. Jan Tarlo kaszt. radomski własną ręką subscripsit.
21. Jan Christhoporski z Christoporzicz kaszt. wieluński ręką własną subscripsit.
22. Hieronim Bużeński podskarbi koronny subscripsit.
23. Jacub Rokossowski kaszt. śremski .
24. Paulus Szczawiński de magna Szczauin capitaneus Sochaczowiensis subscripsit.
25. Pawel z Dzialinia cast. Dobrzinensis ręką swą.
26. Jan Herburth kaszt. sanocki star. przemyski ręką swą subscripsit.
27. Mathias Szczepanowski.
28. Lucas Oliessniczki.
29. Mikolay Firley star. kazimirski.
30. Andrzey Zborowski oprócz hasti manu propria.
31. Gierzi Fredro manu propria.
32. Wissoczki Stanislaw z Budzislawia kaszt. lędzki subscripsit.
33. Adam Pociey pisarz ziemi brzeskiej z osoby swej subscripsit.
34. 35. Podpis literami i drugi podle niego też ruskiemi literami
36. Rachffal Prziiemski podczasy kaliski propria.
37. Lenart Strasz burgrabia krakowski manu propria.
38. Andrzey Niedrwiczki Sendomiriensis nuncius.
39. Sigmunth Cirzowski poseł send. ziemie.
40. Stanislaw Konieczolski star. wieluński.
41. Stanislaw Przerempski z Przeręmba.
42. Andrzey Zaręmba z Kalinowy manu propria subscripsit.
43. Michal Jazlowiecki z Buczacza star. chmielnicki.
44. Jan Thworowski na Buczaczu ręką własną.
45. Valentinus Ponętowski podkomorzy łęczycki.
46. Thomas Dęmbowski iudex terrae Lenczicziensis, manu propria subscripsit.
47. Mikolay Malachowski poseł łęczycki.
48. Valenti Sliathkowski subscripsit.
49. Stanislaw Drohoiowski.
50. Mikolay Sienniczki podkom. chełmski.
51. Jan Bieykowski stolnik przemyski ręką swą.
52. Paulus Drzewiński ex propria tantum persona sua ut legatus.
53. Alexander Zorawniczki z osoby swej.
54. Piotr Czerni własną ręką.
55. Piotr Kaszowski manu propria.
56. Joannes Zamoiski Belzensis etc. capitaneus pro se subscripsit.
57. Stanislaus Czikowski podk. krakowski swą manu.
58. Voicziech Vilkanowski podk. płocki.
59. Stanislaw Iwan Karnynski.
60. Klimunth Korzenski.
61. Piotr Oliessniczki z Oliessnik.
62. Balczer Poręmbski manu propria subscripsit.
63. Petrus Graiewski capitaneus Visnensis succamerarius Zacroczimensis manu.
64. Andreas Crassinski iudex terrae Cziechanoviensis subscripsit.
65. Stanislaus Smieczinski subiudex Coc. propria subscripsit.
66. Joannes Dawidowski de Dawidow.
67. Malcher Nieczieczki succamerarius Drohicensis.
68. Jan Tharnowski czesnik czerski subscripsit.
69. Michal Zaliwski podsędek liwski.
70. Stanislaw Radzimiński liwski i kamieński starosta ręką swą z osoby swej z strony tylko pokoju.
71. Myszka etc.
72. Marczian Chelmski chorąży ziemski krakowski manu propria.
73. Erasmus Aychler consul Crac.
74. Sigismundus Guteter consul Crac. Tanquam nuncii a senatu Cracoviensi.
75. Jeronim Lanskorunski subscripsit.
76. Mikolay Grzibowski podkom. warszawski.
77. Stanislaus Sirakowski kaszt. kowalski subscripsit.
78. Jacub Niemoiewski poseł z wojew. Włocławskiego.
79. Valenti Czirski ręką własną.
80. Daniel Plemieczki.
81. Christow Konarski.
82. Stanislaw Kobilniczki star. przasnyski.
83. Florian Criski.
84. Mikolay Dłuski z Kothfficza manu subscripsit.
85. Andreas Biliczki.
86. Piotr Dobroczieski.
87. Krzistow Szalowski z Szalowey.
88. Jan Pękowski de Pec[owice].
89. Caspar Szczepanowski.
90. Gabriel Jassienski.
91. Piotr Oraczowski.
92. Joannes Krzęthowski własną.
93. Jan Silniczki z Silnicze.
94. Stanislaw Szilniczki z Silnicze ręką swą.
95. Woicziech Potocki subscripsit.
96. Melchior Krupka z Crukborku subscripsit.
97. TheofilChojnaczki districtus Ravensis nuncius.
98. Michal Palczowski z Brzeznicze.
99. Krzysztof Zajkowski.

28 stycznia 1573

Confoederatio Generalis Varsoviae
¤ ¤ ¤ ¤
My Rady Koronne, duchowne i świeckie, i rycerstwo wszystko, i stany insze jednej a nierozdzielnej Rzeczypospolitej z Wielkiej i z Małej Polski, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kijowa, Wołynia, Podlasia, z Ziemie Ruskiej, Pruskiej, Pomorskiej, Żmudzkiej, Inflanckiej i miasta koronne. Oznajmujemy wszystkim wobec komu należy na wieczną tej rzeczy pamięć, iż pod tym niebezpiecznym czasem, bez króla pana zwierzchniego mieszkając, staraliśmy się o to wszyscy pilnie na zjeździe warszawskim, jakobyśmy przykładem przodków swych sami miedzy sobą pokój, sprawiedliwość, porządek i obronę Rzeczypospolitej zatrzymać i zachować mogli. Przetoż statecznym, jednostajnym zezwoleniem i świętym przyrzeczenim sobie to wszyscy spólnie, imienim wszystkiej Rzeczypospolitej obiecujemy i obowięzujemy się pod wiarą, poczciwością i sumnienim naszym.

Naprzód żadnego rozerwania miedzy sobą nie czynić ani dysmembracyjej żadnej dopuścić, jako w jednej, nierozdzielnej Rzeczypospolitej, ani jedna część bez drugiej pana sobie obierać, ani stronnictwami prywatnymi z inszym narabiać. Ale podług miejsca i czasu tu naznaczonego zjechać się do gromady koronnej i spólnie a spokojnie tę sprawę obierania pana podług wolej Bożej do skutku słusznego przywieść. A inaczej na żadnej pana nie pozwalać, jedno z takową pewną a mianowitą umową: iż nam pierwej prawa wszystkie, przywileje i wolności nasze, które są i które mu podamy po obraniu, poprzysiąc ma. A mianowicie to poprzysiąc pokój pospolity miedzy rozerwanymi i różnymi ludźmi w wierze i w nabożeństwie zachowywać i nas za granicę koronną nigdy nie ciągnąć żadnym obyczajem ani prośbą królewską swą, ani płaceniu pięciu grzywien na drzewce, ani ruszenia pospolitego bez uchwały sejmowej czynić. Przetoż powstać przeciwko każdemu takiemu obiecujemy, kto by albo miejsca i czasy inne do elekcyjej sobie obierał i składał, albo tumultować na elekcyjej chciał, abo lud służebny osobliwie przyjmował, albo elekcyjej onej zgodnie od wszytkich zamknionej sprzeciwiać się śmiał.

A iż w Rzeczypospolitej naszej jest różnorodność niemała z strony wiary krześcijańskiej, zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi rozruchy jakie szkodliwe nie wszczęły, które po inszych królestwach jaśnie widziemy, obiecujemy to sobie spólnie za nas i za potomki nasze na wieczne czasy pod obowiązkiem przysięgi, pod wiarą, czcią i sumnieniem naszym, iż którzy jestechmy różni w wierze, pokój miedzy sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w Kościelech krwie nie przelewać ani się penować odsądzeniem majętności, poczciwością, więzieniem i wywołaniem i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego progressu żadnym sposobem nie pomagać. I owszem, gdzie by ją kto przelewać chciał, z tej przyczyny zastawiać się o to wszyscy będziem powinni, choćby też za pretekstem dekretu albo za postępkiem jakim sądowym kto to czynić chciał.

Wszakże przez tę konfederacyją naszę zwierzchności żadnej nad poddanymi ich, tak panów duchownych, jako i świeckich, nie derogujemy i posłuszeństwa żadnego poddanych przeciwko panom ich nie psujemy. I owszem, jeśliby takowa licencyja gdzie była pod oblikiem wiary, tedy jako zawsze było, będzie wolno i teraz każdemu panu poddanego swego nieposłusznego tam, tak w duchownych, jako i świeckich rzeczach podług rozumienia swego skarać.

Aby wszystki nadania zwierzchności i władze królewskiej dostojności kościelne, jako arcybiskupstw, biskupstw i inszych wszelakich beneficyj były dawane nie inszym, jedno rzymskiego Kościoła klerykom, obywatelom polskim według statutu; a beneficyja kościołów greckich ludziom tejże greckiej wiary dawane być mają.
A iż to do pokojów wiele należy, aby dyferencyje między stany hamowane były, a miedzy stanem duchownym i świeckim jest niemała różność o rzeczach świeckich doczesnych, obiecujemy wszystki ty miedzy sobą uzgodnić na blisko przyszłym sejmie electionis.

Sprawiedliwości porządek taki w mocy zachowujemy, jaki sobie które województwo doma spólnie postanowiło, albo jeszcze postanowi zgodnie, także i około obrony potrzebnej zamków pogranicznych.

Któżkolwiek się komu o pewny dług zapisał i do grodu mocą zapisu odpowiedać się poddał dobrowolnie, bądź przed śmiercią, albo już i po śmierci królewskiej, takowy każdy podług zapisu swego niechaj zwykły postępek prawa cierpi. A panowie starostowie będą powinni mocą tego pospolitego obowiązku bez wszelakiej odwłoki obyczajem zwykłym sądzić, odprawować, egzekwować takowe kauzy sprawy, oprócz tych województw, które sobie formam sprawiedliwości i egzekucyjej specialem postanowili sub interregno abo jeszcze postanowić mają.

Zapisy wszelakie i zeznania dóbr wieczyste przed jawnymi księgami uczynione i które wprzód będą czynione przed czasem niebytności króla, spólnym tej konfederacyjej zezwoleniem umacniamy, aby sub interregno, począwszy od dnia śmierci królewskiej, nikomu w postępkach prawnych dawność ziemska nie szkodziła na potem do sprawiedliwości jego.

Także którzy mieli terminum brania pieniędzy na przeszłe Gody abo na Nowe Lato, abo na jaki czas już przeszły, ci wszyscy aby byli powinni brać swe pieniądze na pierwsze sądy, da-li Pan Bóg po obraniu nowego króla, albo na pierwsze leżenie ksiąg.

Obiecujemy też to sobie, że na elekcyją naznaczoną jadąc, i na miejscu będący, i do domu się rozjeżdżając, gwałtu żadnego ludziom i sami miedzy sobą czynić nie będziemy.

Ty wszystki rzeczy obiecujem sobie i na potomki swe chować statecznie i trzymać pod wiarą, czcią i sumnieniami naszymi. A kto by się temu sprzeciwiać chciał i pokój a porządek pospolity psować, przeciwko takowemu powstaniem na tego skazanie.

A dla lepszej pewności tych wszystkich opisanych rzeczy przyłożyliśmy pieczęci swe do tego i rękoma własnymi podpisali.

Rys historyczny:

Zjazd powszechny szlachecki obradujący w Warszawie po śmierci Zygmunta Augusta uchwala artykuły mające na celu zachowanie pokoju i porządku wewnętrznego w państwie przed elekcją nowego monarchy; 28 stycznia 1573 r., Warszawa, na zjeździe generalnym koronnym.
Śmierć Zygmunta Augusta i związane z tym wygaśnięcie dynastii Jagiellonów w linii męskiej stanowiło poważne wyzwanie dla świeżo umocnionego, dzięki zawarciu Unii Lubelskiej (1569), związku Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, znanego jako Rzeczpospolita Obojga Narodów. Zgodnie z obowiązującym prawem nie było nikogo, kto mógłby rościć sobie pretensje do władania państwem polsko-litewskim. Należało obawiać się dojścia do głosu tendencji separatystycznych, silnych zwłaszcza na Litwie, gdzie wielu nie było zadowolonych z zacieśnienia związków z Koroną, podejrzewaną o zamiar likwidacji odrębności prawno-ustrojowej Litwy. Istniała realna groźba wybuchu wojny domowej spowodowanej możliwą podwójną elekcją, a sytuację dodatkowo pogarszał brak istnienia gotowych rozwiązań prawnych, umożliwiających skuteczne funkcjonowanie państwa w nowej dla niego sytuacji.

Konstruowanie nowego systemu prawnego trzeba było prowadzić oddolnie, drogą tworzenia faktów dokonanych. Taki charakter miał obradujący w Warszawie w styczniu 1573 r. zjazd generalny, pierwowzór późniejszych sejmów konwokacyjnych. Jego zadaniem stało się zapewnienie utrzymania porządku wewnętrznego w kraju, m.in. przez uchwalenie aktu konfederacji generalnej znanego jako Konfederacja Warszawska.

W powszechnej świadomości Konfederacja funkcjonuje obecnie praktycznie tylko dzięki fragmentowi, w którym zgromadzeni w Warszawie przedstawiciele społeczeństwa szlacheckiego Korony i Litwy zobowiązywali się nie występować przeciwko sobie z powodu różnic wyznaniowych. Dla samych twórców omawianego aktu był to wyłącznie jeden z elementów systemu prawnego mającego na celu utrzymanie porządku wewnętrznego w państwie pozbawionym monarchy. Równie wielkie, a nawet większe znaczenie miał np. zakaz dokonywania zaciągów wojskowych bez zgody władz państwowych. Konfederacja zapewniała nie tylko pokój religijny w Rzeczypospolitej. Zobowiązywała ona wszystkich obywateli państwa do podporządkowania się podejmowanym kolegialnie decyzjom i do zachowania istniejącego porządku prawnego. Akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej z 1573 r. był jednym z pierwszych i zarazem najważniejszych dokumentów konstytuujących Rzeczpospolitą Obojga Narodów, świeżo scementowaną Aktem Unii Lubelskiej 1569 r. Był przede wszystkim swojego rodzaju deklaracją konstytucyjną, zapowiadającą opracowanie Artykułów Henrykowskich, które przez ponad 200 lat stanowiły konstytucję Rzeczypospolitej Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego – państwa unijnego wielu narodów, wyznań, języków i kultur – połączonego zasadą unus rex, una lex omnibus, unus populus. Przedstawiciele tego "Ludu" (Narodu politycznego) zebrani na konwokacji w styczniu 1573 r. ślubowali między innymi, że wspólne unijne Państwo (Rzeczpospolita) będzie dobrem najwyższym, niepodzielnym, że jego obywatele (szlachta) wybiorą jednego Króla w elekcji powszechnej i że prawo uchwalane na Sejmie stanowić będzie podstawę tego Państwa. W tym właśnie zakresie Akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej osiągnął spektakularny sukces.

Widomym znakiem uznania znaczenia uchwalenia Konfederacji Warszawskiej stało się współcześnie wpisanie tego dokumentu w dniu 16 października 2003 r. na tworzoną pod auspicjami UNESCO listę programu "Pamięć świata". Potwierdzono w ten sposób jego wpływ nie tylko na dzieje Polski czy Europy, lecz również na dzieje całego świata. (Michał Kulecki)